Hoe een beetje bloot extreme gevoeligheden blootlegde

PR, nieuws en journalistiek zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als bindmiddel tussen mijn tijd als journalist toen en PR-adviseur nu, is er de rubriek ‘Afgestoft nieuws’. Hierbij deel ik mijn persoonlijke ervaringen en blik ik om de twee weken terug op een ander nieuwsfeit of verhaal. Vandaag deel 9: hoe kunst in de publieke ruimte tot een landelijke, explosieve rel leidde. En welke PR-lessen kunnen we hier uit trekken?

Een krant krijgt dagelijks ontelbare tips per telefoon doorgespeeld. Soms worden ze afgehandeld door de dienstdoende chef, zeker als ze heel concreet zijn (van het kaliber ‘er is een schietpartij gaande’ of ‘er is een vliegtuig neergestort’). Dat gebeurt ook als klip en klaar is dat de suggestie onbruikbaar is. Heeft een tip potentie en verdient deze het te worden uitgezocht, dan wordt doorgaans doorgeschakeld naar een verslaggever of correspondent. Zo gebeurde het dat ik 14 jaar geleden kunstenares Ellen Vroegh uit Huizen aan de lijn kreeg. Als correspondent Utrecht en de Gooi en Vechtstreek viel de potentiële story binnen mijn gebied.

De weggehaalde schilderijen van kunstenares Ellen Vroegh leidden tot een landelijke rel

Woede

Ik hoorde het verhaal van de creatieveling aan. Kort en goed kwam het erop neer dat haar kunstwerken uit de publiekshal van het gemeentehuis werden gehaald omdat er over was geklaagd door enkele moslimmannen. Belachelijk, vond Vroegh dat. Ten eerste ging het om heel ‘net naakt’ waarbij de geslachtsdelen niet eens te zien waren. Daarnaast was ze woedend dat een kleine minderheid het kennelijk voor het zeggen had. Navraag bij de gemeente leerde dat het verhaal in grote lijnen klopte. De volgende dag prijkte Vroegh met verhaal en foto op de voorpagina van De Telegraaf. Het maakte vele tongen los onder de -toen- 16 miljoen Nederlanders.

Viraal

Het nieuws ging viraal. Alle Nederlandse media, van populair tot serieus en tot EenVandaag en Netwerk aan toe, doken op het verhaal. Het nieuws drong ook door in het buitenland, zelfs China kreeg er lucht van. Kern van de discussie was telkens: hoe ver mag de vrijheid van meningsuiting gaan en in welke gevallen zou je die mogen inperken? Teneur van de publicaties was dat de gemeente censuur had toegepast en te snel was gezwicht voor een beetje kritiek.  Wellicht reageerden media extra fel en kritisch omdat het veel overeenkomsten vertoont met de vrije pers. Teneur van de publicaties was dat de gemeente veel te snel had toegegeven voor een beetje kritiek. Ook Tweede Kamerfracties stonden op hun achterste benen. Vele jaren later wordt er nog steeds aan gememoreerd, zoals in het AD.

Kunstenares Ellen Vroegh haalt als gevolg van de blote kunst-rel in Huizen haar hele collectie weg

Paniekerig

Hoewel het reeds vele jaren geleden was, kan ik me de soap nog levendig herinneren. Zo ook de telefoongesprekken met de gemeente Huizen. Aanvankelijk reageerde de woordvoerster paniekerig en bozig. Ik legde de situatie voor en stelde de -journalistiek logische- kritische vragen. De betreffende woordvoerder voelde zich meteen aangevallen. Subtiel werd zelfs geprobeerd mij van publicatie af te houden, iets wat overigens vaker in mijn journalistieke carrière is gebeurd. Huizen hield deze gevoelige zaak liever onder de pet, zo veel werd me duidelijk. Later, toen er een inderhaast belegde extra raadsvergadering plaatsvond, waren er veel boze blikken mijn kant op. De Telegraaf had een mediastorm veroorzaakt, het nieuws was extreem opgeblazen, luidde de kritiek. En: de nuance was compleet zoek. Tegenwoordig zou de gemeente zeggen: ‘We zijn het slachtoffer van framing’.

PR-lessen

De reactie van de gemeente op de rel is wat mij betreft een klassiek voorbeeld van hoe het niet moet. Wat ging er mis en hoe had de gemeente dan moeten reageren? Een paar PR-lessen (zoals ik die eerder deelde in dit blog) op een rij.

  • ‘Don’t shoot the messenger’ is een aloud begrip. Het werd al gebezigd door Shakespeare, was in 2008 actueel en is dat nog steeds. Zelfs nog voordat het verhaal werd gepubliceerd richtte de verontwaardiging zich op mij, de journalist, als boodschapper van het vervelende nieuws. Terwijl een journalist ‘slechts’ een doorgeefluik van het nieuws is. Gevolg is dat je de gemiddelde journalist, die al een kritische grondhouding heeft, op de kast jaagt en deze een nog kritischer toon gaat aanslaan.
  • Als je je overvallen voelt door nieuws (de gemeente was verrast door het telefoontje van de kunstenares aan De Telegraaf), schiet dan niet in blinde kramp. Zorg er in plaats daarvan voor dat je de feiten op een rijtje hebt en bel daar de journalist zo spoedig mogelijk na het verzoek om een reactie over terug. Zorg tevens voor een Q en A zodat je, in geval van vragen van andere media, voorbereid bent en weet wat je gaat antwoorden.
  • Maak van kwetsbaarheid je kracht. In dit geval hield de gemeente vol dat er geen sprake was van censuur en dat de heisa overdreven was. ‘Een incident’, meer was het niet. Een ‘incident’ dat veel vaker zou kunnen voorkomen, aangezien er geen beleid voor exposities in het stadhuis bleek te zijn. Kortom: bagatelliseer het probleem, maar focus op de oplossing: hoe kan de gemeente Huizen voorkomen dat het opnieuw de nationale Kop van Jut wordt? Huizen had een geloofwaardige en zelfs sympathieke beurt gemaakt als het zou toegeven lessen te willen trekken uit de rel. Bijvoorbeeld door aan te geven dat er achteraf wellicht te snel een verkeerde afweging is gemaakt en dat er zo snel mogelijk duidelijke regels komen waarin staat wanneer kunst niet wordt toegestaan. Dan kan er überhaupt geen discussie over het weghalen ervan ontstaan.